Eksperyment w psychoterapii

Eksperyment w psychoterapii

Niektóre założenia na swój temat ograniczają naszą spontaniczność i kreatywność. Wiele utrwalonych nawyków i schematów postępowania, które kiedyś w dzieciństwie służyły przystosowaniu, obecnie utrudnia twórcze bycie „tu i teraz”. Jeśli na przykład trwamy w przekonaniu, że czegoś nie możemy zrobić lub coś musimy, tym samym unieruchamiamy się w danej postawie. Tego typu przekonania zostały kiedyś przyjęte a priori od ważnych osób lub też wynikają z jakiegoś wcześniej przeżytego trudnego emocjonalnie doświadczenia. Drogą do zmiany tych przekonań w psychoterapii Gestalt jest tworzenie warunków do przeżycia nowego – korektywnego doświadczenia. Umożliwia to m.in. eksperyment będący równocześnie drogą do aktywnego badania siebie (Linker, 1991). Ma on na celu podważenie nawykowych wzorów zachowań i zaproponowanie nowych możliwości (Sills, Fish, Lapworth, 1999). Jest to bardzo twórcza metoda. Właściwie każdy eksperyment jest inny. Jednak tym, co jest wspólne dla różnych eksperymentów, jest relacja między terapeutą a osobą uczestniczącą w eksperymencie i jakiś rodzaj aktywności. Powstaje pytanie, które elementy eksperymentu są najważniejsze z punktu widzenia osoby w nim uczestniczącej?

Celem niniejszego artykułu jest charakterystyka eksperymentu subiektywnie uznanego przez badanych za kluczowy, czyli taki, w którym wyraźnie doświadczyli czegoś nowego. To nowe doświadczenie może prowadzić do zmiany przekonań, myśli, nastawienia emocjonalnego, a także do zmiany funkcjonowania w życiu codziennym. Ważne będzie zwrócenie uwagi na elementy eksperymentu subiektywnie wskazywane przez badanych jako znaczące dla nich w tym eksperymencie.

1. Ujęcie eksperymentu w psychoterapii Gestalt

Eksperyment w nauce definiowany jest jako doświadczenie naukowe polegające na badaniu jakiegoś obiektu lub zjawiska w ściśle określonych warunkach, celowo do tego stworzonych i dających się dowolną ilość razy powtarzać (Słownik wyrazów obcych, 1980). Jest metodą, w której badane zjawisko wywołuje się celowo. W naukach społecznych (np. psychologii), badacz wymyśla eksperyment bez porozumienia z osobą badaną, a eksperyment jest dokładnie określony i służy do badania związków przyczynowo – skutkowych (Frankfort – Nachmias, Nachmias, 2001).

Eksperymentu stosowanego w psychoterapii Gestalt, w odróżnieniu od eksperymentów w badaniach naukowych, nie można odgórnie i arbitralnie zaplanować, dokładnie określić ani powtórzyć. Każdy eksperyment gestaltowski jest jedyny w swoim rodzaju, niepowtarzalny i twórczy. Jest on współtworzony przez klienta i terapeutę, będących w relacji terapeutycznej – w danym momencie, „tu i teraz”. Jak pisze Zinker (1991), w eksperymencie klient proszony jest o wyrażenie czegoś poprzez zachowanie, nie zaś poznawczo czy tylko przez doświadczenie wewnętrzne. Tę systematyczną modyfikację zachowania w sytuacji terapeutycznej, wyrastającą z doświadczeń klienta, autor nazywa eksperymentem. Zatem w eksperymencie ważny jest ruch i działanie klienta. Zinker (1991) rozumie eksperyment jako zamianę rozmowy o czymś w robienie tego, wspominanie i teoretyzowanie – w pełny kontakt z wyobraźnią, energią i podnieceniem.

Jest to droga aktywnego badania siebie, gdzie klient staje się głównym reżyserem swojego doświadczenia. Eksperyment umożliwia odkrywanie tego, co ukryte, daje klientowi możliwość dotarcia do drugiego bieguna doświadczania samego siebie, uznania go za własny, integracji przeciwieństw, a także doświadczenia swojego potencjału i wypróbowania go w działaniu (Zinker, 1991). Nasuwa się zatem wniosek, że eksperyment służy poznawaniu nowych możliwości, jest drogą do zmiany ograniczających przekonań na swój temat i tym samym drogą wyjścia z usztywnienia w danej postawie. Można powiedzieć za Goldmanem (por. Zinker, 1991), że eksperyment stwarza możliwość do przekształcenia wewnętrznego wzorca postrzegania siebie. Na przykład, jeżeli kiedyś nie udało się nam czegoś zrobić i na skutek generalizacji uznaliśmy, że jesteśmy nieśmiali, to perswadowanie tego na drodze werbalnej niczego nie zmieni, gdyż nasze przekonanie wywodzi się z doświadczenia (np. wycofania się), a zatem do jego zmiany potrzebujemy ponownego (korekcyjnego) doświadczenia. Terapeuta Gestalt w porozumieniu z klientem tworzy takie doświadczenie. Ta terapeutyczna sytuacja daje klientowi okazję do wypróbowywania nowych zachowań w bezpiecznym miejscu, gdzie dużą rolę odgrywa przeprowadzenie klienta od stanu, w którym potrzebuje on wsparcia z zewnątrz do uzyskania przez niego zdolności wspierania samego siebie (Victor Chu, 1994). Kepner (1991) rozumie eksperyment jako działanie, dzięki któremu klient może poszerzyć swoją samoświadomość poprzez skierowanie swojej uwagi na ten aspekt doznań, który jest niejasny. Można też zgodzić się z Sillsem, że eksperyment powinien być odkrywczą przygodą, a jego funkcją w terapii Gestalt jest oferowanie klientowi nowych potencjalnych „figur” (Sills i in., 1999). Postulowane współtworzenie eksperymentu przez klienta i terapeutę akcentuje sprawstwo klienta, jego decyzyjność i przyjmowanie odpowiedzialności za swoje zachowania (działania). Jako długoterminowe cele eksperymentu Zinker (1991) postrzega rozszerzenie możliwości skutecznego działania klienta w swoim otoczeniu oraz zwiększenie repertuaru zachowań w różnych sytuacjach życiowych.

Jak zwracają uwagę Sills i in. (1999) przeprowadzanie eksperymentu przebiega w kilku etapach. Do opisu eksperymentu można wykorzystać koncepcję cyklu doświadczenia Zinkera (por. Sills i in., 1999), gdyż w jego przebiegu można zidentyfikować wszystkie fazy tego cyklu. W pierwszym etapie (dozania), ważne jest dostrzeżenie wyłaniającego się tematu (problemu). W psychoterapii Gestalt jest to możliwe dzięki metodzie fenomenologicznej, jaką jest dialog. Kiedy wyłaniająca się „figura” zostanie rozpoznana jako „energetyczna” (etap rozpoznania), staje się ona tematem pracy terapeutycznej. W kolejnym etapie potrzebna jest mobilizacja energii klienta, jego gotowość do podjęcia działania (mobilizacja). W fazie działania terapeuta uważnie towarzyszy klientowi. Z kolei w fazie kontaktu, klient będący w swoim doświadczeniu, może przeżyć moment pełnej ekspresji lub zrozumienia znaczenia swego przeżycia. Asymilacja i zakończenie eksperymentu pozwala klientowi na „domknięcie” doświadczenia i zintegrowanie nowego doświadczenia z dotychczasowym. Ostatnią fazę – wycofania, można przyrównać do odpoczynku lub wycofania energii. Wymienione fazy nie zawsze występują w tej samej kolejności; w zależności od procesu klienta, terapeuta wraca czasem razem z nim do faz poprzednich (Sils i in., 1999).

W literaturze można znaleźć opisy różnych rodzajów eksperymentu. Sills i in. (1999) podzielili eksperymenty na: zwiększające świadomość, przywracające zdrową samoregulację oraz rozwijające nowe zachowania i umiejętności. W eksperymentach zwiększających świadomość, autorzy zwracają uwagę na doświadczenie przez klienta myśli, uczuć i działań – tak intensywnie, jak tylko jest to możliwe. Wychodzą z złożenia, że uświadomienie pomaga połączyć uczucie z naturalnymi formami ekspresji (np. z płaczem). Koncentrowanie się na aspektach zachowania „tu i teraz”, wzmacnia kontakt klienta ze światem zewnętrznym. Natomiast zwrócenie uwagi na sposób, w jaki klient wchodzi w kontakt terapeutą, wskazuje na powtarzane wzorce relacji z ważnymi osobami. W eksperymentach mających na celu przywracanie zdrowej samoregulacji, ważne jest przyjęcie przez klienta odpowiedzialności za siebie w miejsce oczekiwania, że to inni dokonają zmiany za niego. Istotne jest też przyjrzenie się „przerwom” w cyklu doświadczania, którym często towarzyszą zintrojektowane przekazy utrudniające samoregulację. Eksperymenty te umożliwiają też klientowi przekształcanie różnych mechanizmów unikania kontaktu, na przykład defleksji poprzez ukierunkowanie, introjekcji poprzez wybiórczą asymilację, retrofleksji poprzez aktywność skierowaną na zewnątrz itd. Jak podkreślają autorzy (Sills i in., 1999), tego typu eksperymenty stwarzają nowe możliwości; być może klient po raz pierwszy w życiu doświadcza w nich, że może zachować się inaczej niż do tej pory i że jego dotychczasowy sposób na życie nie jest jedynym możliwym sposobem. Eksperymenty rozwijające nowe zachowania i umiejętności mogą się wiązać z domykaniem niezakończonych spraw, ze stwarzaniem sytuacji umożliwiających ćwiczenie nowych zachowań, rozwiązywaniem wewnętrznych i zewnętrznych konfliktów (np. między własnymi myślami, uczuciami czy pragnieniami lub też między pragnieniami własnymi a pragnieniami innych ludzi). W tych eksperymentach ważne jest też, by przed trenowaniem nowych zachowań najpierw zbadać, co klienta zatrzymało (np. w powiedzeniu „nie” ważnej osobie). Innymi słowy, trenowanie nowych zachowań musi być poprzedzone uświadomieniem dotyczącym problemowego obszaru.

Wyróżnia się także eksperymenty, w których terapeuta zwraca szczególną uwagę na aspekty ciała. Psychoterapia Gestalt w holistycznym ujęciu człowieka, podkreśla, że człowiek stanowi jedność ze swoim ciałem, a nie tylko je posiada. Jednocześnie poszerza świadomość tego, co dzieje się w ciele o kontekst emocjonalny. Człowiek, w toku jednostkowego rozwoju, w odpowiedzi na różnego rodzaju urazy, wytworzył przystosowawcze „obrony”, przejawiające się także w ciele (np. w postaci napięć mięśniowych, rozbudowania pewnych partii mięśni, określonych ruchów, sposobu oddychania itp.). Te obrony Kepner (1991) nazywa adaptacyjną strukturą ciała. Autor uważa, że w pracy z ciałem najważniejsze jest to, jak sam klient odczuwa i doświadcza siebie w sensie fizycznym, a nie jak jego strukturę ocenia terapeuta. Celem pracy z ciałem podczas eksperymentu nie jest według Kepnera zniszczenie czy pozbycie się obron, lecz uczynienie ich bardziej funkcjonalnymi i lepiej dostosowanymi do sytuacji. Umożliwia to poznanie i uświadomienie sobie swoich wewnętrznych przeciwieństw oraz odkrycie, na drodze empirycznej a nie w skutek naszych interpretacji, tych ruchów (ciała), które uległy zahamowaniu (Kepner, 1991).

Spośród wielu rodzajów eksperymentów należy też zwrócić uwagę na pracę z fantazją – w tym pracę ze snem lub wyobraźnią. W gestaltowskiej pracy ze snem, aby uaktywnić doświadczenie ze snu, terapeuta proponuje, by klient opowiedział swój sen w czasie teraźniejszym, zwracając uwagę na towarzyszące mu emocje. Zakłada się wówczas, że każdy z elementów snu reprezentuje jakąś część osobowości. Następnie klient identyfikuje się z tymi elementami snu, które szczególnie go poruszają. Terapeuta zachęca do dialogu między wybranymi elementami. Celem tego eksperymentu jest zintegrowanie wyalienowanych obszarów siebie. Perls (por. Ginger, 2004) podkreślał, że zamiast analizować, sen „przywraca się do życia”. Wprowadza się go w akcję i odgrywa w czasie teraźniejszym tak, aby klient mógł jak najbardziej się w niego wczuć. W pracy z wyobraźnią podkreśla się aspekt świadomej projekcji (np. swoich uczuć na jakiś przedmiot, z którym klient się identyfikuje).

Eksperymenty mogą się także odbywać w grupie. Przykładem jest psychodrama, której celem może być: „zamknięcie” niezakończonych spraw, gdy klient przy pomocy innych osób „domyka” przywołaną z przeszłości sytuację lub tzw. próba generalna – dająca możliwość przećwiczenia nowych zachowań (np. przed ważnym spotkaniem, gdzie grupa daje informacje zwrotne). Ginger (2004) wyróżnia też monodramę – odmianę psychodramy, w której klient sam odgrywa różne role w przywołanej przez siebie sytuacji. Zinker (1991) zwraca ponadto uwagę na eksperyment grupowy, który rozumie jako twórcze wydarzenie wyrastające z doświadczenia grupowego. Niektóre eksperymenty grupowe mogą też wypływać z indywidualnych doświadczeń członków grupy.

We wszystkich rodzajach eksperymentów terapeuta zwraca uwagę na procedury językowe stosowane przez klienta, a także na jego komunikaty niewerbalne. Niektóre eksperymenty szczególnie mają na celu rozwój kreatywności, twórczego myślenia, na przykład przez szeroko pojętą sztukę, twórczą ekspresję za pomocą różnych środków (Ginger, 2004).

Jak widać, eksperyment gestaltowski może przybierać bardzo różne formy. Każda z nich umożliwia jednak ponowne zaangażowanie się i doświadczenie emocji związanych z danym zdarzeniem czy problemem. Na przykład sytuacje zakończone kiedyś niepowodzeniem można przywołać ponownie, by móc ich żywo doświadczyć i być może znaleźć inne, lepsze rozwiązanie.

2. Wyznaczniki skuteczności eksperymentu

Nasuwa się pytanie o wyznaczniki skuteczności eksperymentu. Co wpływa na to, że klient jest gotowy zaangażować się i podjąć ryzyko? Jak podkreślał Victor Chu (1994), terapeutyczna sytuacja daje możliwość wypróbowywania nowych zachowań w bezpiecznych warunkach. Co jednak decyduje o poczuciu bezpieczeństwa? Psychoterapeuci Gestalt podkreślają bazową rolę relacji terapeutycznej, rozumianej jako spotkanie dwóch osób. Relacja Ja – Ty to szczególna forma kontaktu, oparta na wzajemnym szacunku i zaufaniu. Ważną cechą tej relacji jest obecność terapeuty jako osoby uczciwej i autentycznej wobec klienta, a także akceptującej go takim, jakim jest. Yontef (1993, s. 64) podkreśla, że „relacja formułuje się wokół zadania potęgowania uświadomienia”. Terapeuta powinien utwierdzać klienta w kierunku jego rozwoju. Utwierdzanie oznacza akceptację nie tylko tego, co klient sobie uświadomił, lecz także tego, co alienuje (por. Yontef, 1993). Uważność terapeuty, próba spojrzenia na klienta jego oczami, zaangażowanie w dialog fenomenologiczny oraz dążenie do kontaktu, stwarza możliwość swobodnego „przepływu” uczuciowej energii między klientem a terapeutą. Kontakt taki zakłada wzajemność, tzn. że terapeuta także doświadcza wpływu fenomenologicznej rzeczywistości klienta na siebie (Yontef, 1993). Można powiedzieć, że w trakcie psychoterapii najpierw musi zaistnieć relacja, a dopiero później eksperyment. Klient musi wystarczająco ufać terapeucie, czuć się przez niego przyjętym, akceptowanym i mieć poczucie bezpieczeństwa.

Dobry eksperyment w naturalny sposób wynika z dialogu fenomenologicznego, który dzieje się pomiędzy klientem a terapeutą. Yontef (1993) rozumie dialog jako zetknięcie się dwóch osób, z których każda jest zarówno stroną aktywną, jak i bierną wobec drugiej (Yontef, 1993, s.53). Terapeuta podczas dialogu jest otwarty na doświadczenie bieżącej chwili i na klienta takiego, jakim w tej danej chwili jest. Oznacza to, że nie przyjmuje on na temat klienta jakichś wcześniejszych założeń. Można też powiedzieć, że w procesie psychoterapii eksperyment na swój sposób jest częścią dialogu, co oznacza, że nie istnieje w oderwaniu od niego. Już w trakcie dialogu klient może dokonać wyboru, czy chce eksperymentować w danym momencie czy nie. Jego decyzja stanowi też moment, w którym bierze on za siebie odpowiedzialność. Istotne jest, by terapeuta tę decyzję uszanował. Klient może odmówić i zarazem doświadczyć, jak się czuje w takiej sytuacji, gdy odmawia. Być może to właśnie będzie dla niego nowym, ważnym doświadczeniem.

Aby eksperyment mógł być skuteczny, musi on wypływać także z żywego emocjonalnego doświadczenia klienta w danym momencie. Jak podkreśla Reykowski (1975), „procesy emocjonalne mają wpływ na poziom energii, jaką organizm zmobilizuje w danym momencie, oraz na to, czy energia ta będzie zużyta na zachowanie stanu rzeczy, który ją wyzwalał, bądź na likwidację tego stanu” (Reykowski, 1975, s. 566). Autor zwraca uwagę na to, że przy doświadczeniu emocji zmienia się stan ogólnego pobudzenia u człowieka. Przejawia się to wzrostem poziomu aktywacji, na przykład wzrasta napięcie mięśniowe, co czasem prowadzi do wzrostu aktywności motorycznej (Reykowski, 1975). Innymi słowy, kiedy człowiek doświadcza emocji, wzrasta też jego energia i gotowość do działania. Emocje, których doświadcza klient, stanowią jego wewnętrzne przeżycie. Można powiedzieć, że wyrażenie ich w relacji terapeutycznej stanowi pewien moment przejścia od siebie ku światu zewnętrznemu.

Zinker (1991) rozpoczynając eksperyment zwraca uwagę na to, jaki obszar jest u klienta energetycznie żywy, gdyż człowiek dużo bardziej gotowy jest pracować na tym właśnie obszarze, w którym czuje energię. Należy jednak zwrócić uwagę również na obszary, w których wydaje się, że tej energii brakuje. Autor podkreśla, że w eksperymencie klient może praktykować użycie swojej zmobilizowanej energii. Do tego potrzebny jest ruch i działanie (Zinker, 1991). Można powiedzieć, że w takim konkretnym działaniu istnieje możliwość sprawdzenia, na ile przekonania, jakie człowiek ma na swój temat są prawdziwe. Ruch w eksperymencie daje też możliwość swoistego „odczarowania” pewnych założeń, które już teraz niczemu nie służą. Tym samym można powiedzieć, że ruch umożliwia i ułatwia zmianę. Wgląd, jaki następuje w wyniku eksperymentu często jest nieoczekiwanym i zaskakującym doświadczeniem. Pozwala poznać istotę rzeczy w danym momencie „tu i teraz”. Innymi słowy, jest to moment, w którym człowiek doświadcza siebie samego. Ważne jest jednak, jak podkreśla Zinker (1991), by terapeuta nie zakładał, że klient po zakończeniu eksperymentu doszedł do takiego samego wniosku co on. Czasem też potrzebny jest pewien okres czasu, by klient mógł zasymilować i zrozumieć nowe dla siebie doświadczenie.

Skuteczny eksperyment jest dostosowany do możliwości klienta w danym momencie. Jak podkreśla Zinker (1991), ważne jest to, by klient miał możliwość przeżycia sukcesu. Służy temu stopniowanie eksperymentu, tzn. zajęcie się tym, na co klient jest gotowy. Jako stopniowanie autor rozumie pomaganie klientowi w wykonywaniu eksperymentu na takim poziomie, na jakim jest to dla niego w danym momencie możliwe. Na przykład, kiedy wykonanie czegoś jest zbyt trudne, klient może najpierw wyobrazić sobie daną aktywność (Zinker, 1991). Można powiedzieć, że doświadczenie sukcesu na miarę swoich możliwości wzmacnia poczucie sprawstwa, a także ułatwia dalszy rozwój.

3. Kluczowy eksperyment – badania własne (jakościowe)

Celem badań jakościowych była charakterystyka eksperymentu subiektywnie uznanego przez osoby badane za kluczowy, czyli taki, który szczególnie zapamiętały, po którym doświadczyły jakiejś zmiany. Sformułowałam następujące pytania badawcze: na jakie elementy kluczowego eksperymentu wskazują osoby uczestniczące w psychoterapii jako na znaczące dla nich? Czy są jakieś elementy wspólne, a jeśli tak, to jakie? Jakich zmian (efektów) doświadczyły osoby badane w wyniku tego eksperymentu? Czy można wśród tych efektów wyodrębnić jakieś kategorie? Procedurę badań oraz wyniki analiz jakościowych przedstawiono poniżej.

3.1. Procedura badań i osoby badane

Dane zebrano na podstawie opisu eksperymentu sporządzonego przez 15 osób uczestniczących w szkoleniu z zakresu psychoterapii . Wszystkie osoby są we własnej terapii (od co najmniej 1,5 roku). Osoby badane zostały poproszone, by ze wszystkich eksperymentów gestaltowskich, których doświadczyły wybrały jeden, który uważają za kluczowy i opisały go. Wyjaśniono, że chodzi o taki eksperyment, który szczególnie zapamiętały, po którym nastąpiła w ich funkcjonowaniu jakaś zmiana i którą to zmianę wiążą z tym eksperymentem. Postawiono następujące pytania dodatkowe: „Jakiego aspektu dotyczył ten eksperyment? Co w tym eksperymencie miało dla Ciebie szczególne znaczenie? Jakiej zmiany po nim doświadczyłeś?”.

3.2. Analiza wyników i wnioski

Przeprowadzono analizę jakościową zebranego materiału i wyodrębniono takie kategorie, jak: problem (temat), forma (rodzaj) eksperymentu, ważne elementy eksperymentu, efekty eksperymentu. Następnie zestawiono kluczowe wypowiedzi w tabeli nr 1. Dodatkowo w zestawieniu ujęto formę terapii (indywidualną lub grupową), w ramach której dany eksperyment miał miejsce.

Tab. 1. Zestawienie wypowiedzi osób badanych.

Źródło: opracowanie własne

Można zauważyć, że w tej grupie badanej ważny eksperyment wystąpił zarówno podczas sesji indywidualnych (8 osób), jak i na treningu grupowym (7 osób). Nie ma zatem podstaw do stwierdzenia, iż taki eksperyment pojawia się znacząco częściej na terapii grupowej czy indywidualnej.

Najczęściej powtarzającymi się ważnymi elementami eksperymentu, wskazywanymi przez osoby badane były:

• przeżycie i świadomość emocji (12 osób, czyli 80 %),
• ruch, działanie (11 osób, czyli 73 %),
• poszerzenie świadomości, uświadomienie (9 osób, czyli 60 %).

Następne pod względem częstości były:

• relacja z terapeutą (6 osób, czyli 40 %),
• odczucia z ciała (6 osób, czyli 40 %).

Rzadziej osoby badane wskazywały na:

• odpuszczanie kontroli, powierzanie się komuś (2 osoby, czyli 13 %),
• decyzja o zmianie (2 osoby, czyli 13 %),
• inicjatywa terapeuty (2 osoby, czyli 13 %).

U pojedynczych osób wystąpiły takie kategorie, jak: zachęta do szukania oparcia w sobie, nowe doświadczenie. Warto zauważyć, że 9 osób (60%) wśród ważnych elementów eksperymentu umieszcza równocześnie świadomość, przeżycie emocji oraz ruch, działanie. To może oznaczać, że przeżycie i świadomość emocji są związane dla tych osób z działaniem. Można tu wyraźnie zauważyć analogię z fazą przejścia od mobilizacji energii do działania w cyklu Zinkera. Być może dla tych osób ważny eksperyment związany był z udanym przejściem tej fazy i tym samym wyjściem z mechanizmu retrofleksji, czyli (parafrazując Zinkera) z przekształceniem swoich uczuć i energii w działania (Zinker, 1991). Zastanawiające jest natomiast stosunkowo rzadkie wskazywanie przez osoby badane na relację z terapeutą jako ważny element eksperymentu. Być może jest to związane z tym, że w eksperymencie większość osób badanych koncentrowała się bardziej na sobie, swoich emocjach, działaniu i uświadamianiu. Możliwe jest też, że relacja z terapeutą dla osób, które nie wskazywały na nią, również była ważna, jednak nie pisali o tym, gdyż inne doświadczenia wybijały się na pierwszy plan. Brak koncentracji na relacji przez niektórych uczestników eksperymentu można także wyjaśniać w ten sposób, że relacja z terapeutą przechodzi do tła, gdy aktualnie nie ma w niej, czyli pomiędzy klientem a terapeutą, istotnie ważnych spraw powstrzymujących przed wejściem w eksperyment. Wówczas „figurą” staje się doświadczenie.

Zestawiając efekty eksperymentu, wymieniane przez osoby badane, można wyodrębnić następujące kategorie:

1) Efekty dotyczące relacji z innymi (zwiększenie zaufania lub inne zmiany w relacjach), m. in.: brak lęku w kontakcie z terapeutą i poczucie bliskości, poczucie bezpieczeństwa, większa otwartość na kontakt z partnerem, możliwość dokonywania zmian w obszarze lęku dotyczącego kontaktu z ludźmi, nowe spojrzenie na relację z matką, większa uważność na członków rodziny, doświadczenie poczucia własnych granic w kontakcie z innymi, łatwiejsze wyrażanie złości w stosunku do innych kobiet, wzrost zaufania do terapeuty.

2) Doświadczenie zwiększenia poczucia różnych swoich możliwości, m. in.: uświadomienie sobie własnej sprawczości i odpowiedzialności, doświadczenie czegoś nowego, bardziej dostępna możliwość wyrażania siebie, poczucie swojej siły, większa niezależność, dostrzeżenie różnych możliwości do wyboru, poczucie wolności, poczucie samostanowienia, głębszy oddech.

3) Akceptacja i uznanie różnych swoich aspektów, m. in.: akceptacja przez klientkę siebie taką, jaką jest; uznanie przez klientkę, że lęk jest częścią niej samej i wychodzenie z napadowych stanów lękowych.

Zmiany, które nastąpiły u osób badanych w trakcie eksperymentu dotyczyły postrzegania i doświadczania relacji z innymi, postrzegania samych siebie, swoich możliwości, a także akceptacji różnych swoich aspektów.

Można zauważyć, że wyodrębnione w efektach eksperymentu kategorie odnoszą się przede wszystkim do takich założeń psychoterapii Gestalt jak:

• Człowiek jest odpowiedzialny za swoje decyzje; im bardziej jest świadomy, tym bardziej jest wolny.
• Człowiek funkcjonuje w „polu środowiska”, które stanowi jego całe otoczenie, wyodrębnia się z pola dzięki granicom.
• Świadomość własnego Ja tworzy się w kontakcie, w relacji.
• Prawdziwa zmiana wiąże się z akceptacją siebie; akceptacja jest jednocześnie zmianą i punktem wyjścia dla przekraczania ograniczeń i podejmowania nowych zachowań (Sills i in., 1999, Ginger, 2004).

Zakończenie

Podsumowując, można powiedzieć, że w efekcie tego kluczowego eksperymentu, osoby badane doświadczyły kontaktu w relacji Ja – Ty, poczuły swoją sprawczość, siłę, większą niezależność i odpowiedzialność, a także zaakceptowały swoje wyalienowane aspekty, tym samym pełniej stając się samym sobą. Zmiana, której doświadczyły osoby badane podczas eksperymentu związana była nie tylko z przeżyciem emocji i uświadomieniem, lecz także z ruchem i działaniem. Zmiana ta dotyczyła również życia badanych osób w obszarach, które wcześniej były dla nich problemowe. Niektóre osoby łatwiej się mobilizowały, uruchamiały energię i przechodziły do działania. Innymi słowy, te osoby, które przekroczyły przerwę między mobilizacją energii a działaniem w eksperymencie, również w życiu łatwiej przechodziły do działania. Można zatem powiedzieć, że kluczowy eksperyment u tych osób oznacza równocześnie skuteczny eksperyment. Nasuwa się też wniosek, że eksperyment jest również skutecznym narzędziem terapeutycznym, szczególnie w przekraczaniu przerwy między mobilizacją energii a działaniem. Zatem skutkiem takiej techniki może być poprawa funkcjonowania związanego z działaniem w otoczeniu, w rolach społecznych. Być może poprzednie eksperymenty badanych osób związane były z przekraczaniem wcześniejszych przerw w cyklu doświadczania (np. między uświadomieniem a mobilizacją energii).

Interesujące byłyby dalsze badania na ten temat. Można by na przykład sprawdzić, w nawiązaniu do koncepcji obron charakteru, czy istnieje zależność pomiędzy aktualnie dominującą obroną (według klasyfikacji Cassiusa) a elementami eksperymentu wskazywanymi przez klientów jako ważne. Zastanawiające jest, czy osoby o niedoenergetyzowanych obronach (strukturach) charakteru, tj. schizoidalnej i oralnej, z powodu deficytu więzi, częściej będą wskazywały na relację z terapeutą jako ważną, a osoby o obronach przeeneretyzowanych (psychopatyczna, obciążona, histeryczna) na ruch, działanie.

Autor: Ewa Stasiewska

Bibliografia

Chu V. (1994), Psychoterapia Gestalt, Kanon, Warszawa.

Frankfort – Nachmias, Ch, Nachmias D. (2001), Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i Spółka Wydawnictwo, Poznań.

Ginger S. (2004), Sztuka kontaktu, Jacek Santorski & CO Agencja Wydawnicza, Warszawa.

Kepner J. (1991), Ciało w procesie psychoterapii Gestalt, Wydawnictwo Pusty Obłok, Warszawa.

Reykowski J. (1979), Emocje i motywacja [w:] T. Tomaszewski (red.), Psychologia, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Sills Ch, Fish S, Lapworth P. (1999), Pomoc psychologiczna w ujęciu Gestalt, Instytut Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa.

Tokarski J. (red.) (1980), Słownik wyrazów obcych, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Yontef G. (1993), Dialog w terapii Gestalt [w:] J. Santorski (red.), Rezonans i dialog. Terapia Gestalt i psychoedukacja somatyczna. Część 1, Jacek Santorski & CO Agencja Wydawnicza, Warszawa.

Zinker J. (1991), Proces twórczy w terapii Gestalt, Jacek Santorski & CO Agencja Wydawnicza, Warszawa

Artykuł ukazał się w numerze 1,2/2009/1,2/2010 czasopisma Gestalt pod tytułem: „Wyznaczniki skuteczności eksperymentu gestaltowskiego”.